Φυσικοί Χώροι

Το Φαράγγι της Κακκαρίστρας  

Στο ρυάκι της Κακκαρίστρας, που είναι παραπόταμος του ποταμού Καλόγηρος, 500 περίπου μέτρα νοτιοδυτικά των Λατσιών, έχει σχηματισθεί ένα μικρό φαράγγι. Τα πετρώματα που εμφανίζονται στα τοιχώματα του περιγράφουν και τεκμηριώνουν τα τελευταία στάδια της ανάδυσης της Κύπρου από τη θάλασσα, ένα εκατομμύριο οκτακόσιες χιλιάδες χρόνια πριν.

Στα χαμηλότερα τμήματα των τοιχωμάτων του φαραγγιού εμφανίζονται πετρώματα του Σχηματισμού Λευκωσίας πάνω στα οποία επικάθονται πετρώματα του Σχηματισμού Κακκαρίστρας, τα οποία εμφανίζονται στα ψηλότερα σημεία των τοιχωμάτων. Στη Γεωλογία, ο όρος “Σχηματισμός” είναι μια ομάδα πετρωμάτων που έχουν την ίδια ηλικία, σύνθεση και τρόπο σχηματισμού.

Ο Σχηματισμός Λευκωσίας είναι Πλειόκαινης ηλικίας (1,8 – 5 εκατομμύρια χρόνια πριν) και αποτελείται από απολιθωματοφόρες γκρίζες ή κίτρινες μάργες και ασβεστολιθικούς ψαμμίτες. Στα τοιχώματα του φαραγγιού εμφανίζονται οι ανώτεροι ορίζοντες του Σχηματισμού Λευκωσίας, που είναι εντυπωσιακά απολιθωματοφόροι. Εμφανίζονται στρώματα που αποτελούνται σχεδόν εξ ολοκλήρου από απολιθώματα οστράκων των ειδών Ostrea edulis και Ballanus tintinabulum. Το πρώτο είδος είναι ελασματοβράγχιο και το δεύτερο θυσσανόποδο. Πρόκειται για περιπτώσεις θανατοκοινωνιών που προέκυψαν από τον ομαδικό θάνατο των βιοκοινωνιών λόγω της απότομης αλλαγής των θαλασσίων συνθηκών, και πιθανότατα λόγω αλλαγής της αλατότητας του νερού. Η αλλαγή στην αλατότητα ήταν αναμενόμενη λόγω της ανύψωσης της Κύπρου, καθώς και των κλιματικών αλλαγών, όπως η εναλλαγή υγρών και ξηρών εποχών.

Λεπτομερείς γεωλογικές μελέτες έχουν δείξει ότι τα πετρώματα του Σχηματισμού Κακκαρίστρας δεν παρουσιάζουν ενιαία εξάπλωση, αλλά εμφανίζονται κατά τόπους σε διάφορες περιοχές νότια της Λευκωσίας, με χαρακτηριστικότερη και σημαντικότερη εμφάνιση στο φαράγγι της Κακκαρίστρας. Για αυτό στα πετρώματα αυτά έχει δοθεί το όνομα «Σχηματισμός Κακκαρίστρας». Ο σχηματισμός αυτός πλευρικά μεταπίπτει στο Σχηματισμό Αθαλάσσας, με τον οποίο έχει την ίδια ηλικία. Στην περιοχή της Κακκαρίστρας, ο ομώνυμος γεωλογικός σχηματισμός έχει πάχος περίπου 15 μέτρα. Αποτελείται στη βάση του από λεπτόκοκκους, εύθρυπτους και ενστρωμένους ασβεστολιθικούς ψαμμίτες τους οποίους διαδέχονται προς τα πάνω απολιθωματοφόρες μάργες με λεπτές στρώσεις ψαμμιτών και στη κορυφή λιμναίος ασβεστόλιθος. Από τη μελέτη των απολιθωμάτων του σχηματισμού, προκύπτει ότι, στο μεγαλύτερο μέρος του, αποτέθηκε σε υφάλμυρο νερό και το ανώτερο σε γλυκό νερό. Μεταξύ των απολιθωμάτων που βρέθηκαν στο ανώτερο ορίζοντα του είναι και η χελώνα trionyx.

Το Σχηματισμό Κακκαρίστρας διαδέχεται προς τα πάνω ο Σχηματισμός Απαλού. Η τυπική εμφάνιση του σχηματισμού αυτού βρίσκεται στον ομώνυμο λόφο που δεσπόζει του φαραγγιού της Κακκαρίστρας. Στην εν λόγω περιοχή ο σχηματισμός έχει πάχος που φθάνει τα 65 μέτρα και αποτελείται από οριζόντιες στρώσεις λιμναίων αποθέσεων, όπως ιλυόλιθους, κροκαλοπαγή, μάργες, άμμους, καθώς και ανεμογενή ιζήματα. Είναι Σικελίου ηλικίας, δηλαδή 700.000 έως 1.000.000 χρόνια πριν.

Ο Σχηματισμός Απαλού σημαδεύει το τέλος του κύκλου της ιζηματογένεσης σε ένυδρο περιβάλλον στη λεκάνη της Μεσαορίας.

Ιωάννης. Παναγίδης, Γεωλόγος, Τμήμα Γεωλογικής Επισκόπησης, 25 Μαΐου 1998 (Περιβαλλοντικό Συμπόσιο Δήμου Λατσιών).